परिचय :

नियमित रूप मा दिसा नहुने, भए पनि साह्रो हुने, थोरै हुने, दिसा गर्न गाह्रो हुने र पेट सफा भएको अनुभव नहुने अवस्था लाई कब्जियत भनिन्छ । सामान्यतया यो एक आम रूप मा देखिने समस्या हो । तर जब साता मा तीन चोटी भन्दा कम दिसा हुने र दिसा नआएका कारण पेट दुख्ने, पेट फुल्ने भएर बिरामी नै भएको महसूस हुने भयो भने यसलाई गम्भीर समस्या का रूप मा लिएर उपचार तर्फ लाग्नु पर्ने हुन्छ ।

यस्तो किन हुन्छ ?

पर्याप्त मात्रा मा तरल पदार्थ र रेशादार खानेकुरा खाइएन भने कब्जियत हुने सम्भावना हुन्छ । कहिलेकाहीं कुनै किसिम को औषधी को प्रयोग का कारण वा अप्रेशन का कारण पनि कब्जियत हुन सक्छ जसको समय मै पहिचान र उपचार गर्नुपर्ने हुन्छ । तपाईंलाई कब्जियत छ भने निम्न कुराहरु भए नभएको पनि राम्ररी निरीक्षण गर्नुहोला । यदि तलका लक्षणहरु देखिए भने तिनले गम्भीर समस्या तर्फ संकेत गर्दछन्-

• दिसा मा रगत (दिसा संगै वा दिसा बाट छुट्टिएको अवस्था मा) जानु
• अचानक पातलो दिसा हुनु
• ज्वरो आउनु
• तौल घट्नु
• कमजोरी को महसूस हुनु

कारणहरु :

कब्जियत का पछाडी निम्न कारणहरू हुन सक्छन्-

• असन्तुलित अर्थात् रेशादार खानेकुरा कम खानु । यो आम रुप मा देखिने कारण हो । फाइबर भएका खानेकुरा ले आन्द्रा लाई काम गर्न सजीलो तुल्याउँछन् । याद राख्नुहोला- फलफूल, सागसब्जी, गेडागुडी आदि खानेकुरा बढी रेशादार हुन्छन् ।
• पर्याप्त पानी तथा अन्य तरल पदार्थ नपिउनु । यसले कब्जियत लाई अरु जटिल पार्दै लान्छ।
• शारीरिक व्यायाम को कमी हुनु ।
• कब्जियत लाई प्रश्रय दिने रोगहरु लाग्नु । पाचन प्रणाली सम्बन्धी समस्या, थाइरोइड को समस्या, अन्य रोग का कारण आन्द्रा भित्र पचेका कुराहरू अगाडी नसर्ने समस्या आदि ले पनि कब्जियत गराउँछन् ।
• कब्जियत लाई प्रश्रय दिने खालका ‌औषधिहरु खानु । दुखाई कम गर्ने औषधि, डिप्रेशन को औषधि, ग्यास्ट्रिक को समस्या मा खाने औषधि, आइरन चक्की आदि को नकारात्मक असर का रुप मा कब्जियत हुने सम्भावना हुन्छ ।
• गर्भावस्था मा हुने हर्मोन्स को परिवर्तन का कारण करीब २०% गर्भवती महिला मा कब्जियत हुने गर्छ।
• मेरुदण्ड मा चोट लाग्नाले भएको नशा सम्बन्धी समस्या मा ।
• अज्ञात कारणहरु : कब्जियत का अरु पनि अनेक अवस्थाहरु छन् । जसका कारण का बारे मा स्पष्ट उल्लेख छैन । जस्तो कि कतिपय महिलाहरु मा आन्द्रा को चाल कम भएर पनि कब्जियत हुन सक्छ र जीवनभर रहिरहन सक्छ ।

डाक्टर लाई कहिले भेट्ने ?

कब्जियत हुने व्यक्ति ले केही लक्षणहरु का बारे मा सचेत भइरहनु पर्छ र डाक्टर को सल्लाह लिनुपर्छ किनकि यिनले कुनै अझै जटिल समस्या तर्फ संकेत गरेका हुन सक्छन् ।

यदि-

• अरू पनि नयाँ लक्षणहरु देखिए भने
• तीन दिन भन्दा बढी समय सम्म दिसा भएन भने
• तीन हप्ता भन्दा लामो समय सम्म कब्जियत को समस्या रहिरह्यो भने
• अरू बेला मा या दिसा बस्दा पेट दुख्ने भयो भने
• वान्ता हुने र पेट कस्सिए जस्तो हुने भयो भने
• यदि समस्या निकै गम्भीर भयो भने र दिसा लगाउने औषधि ले पनि कुनै काम गरेन भने

निदान :

सामान्यतया कब्जियत मा खासै धेरै जांच गर्नु आवश्यक हुँदैन । तपाईंको उमेर तथा अरु सम्बन्धित लक्षणहरु का आधार मा डाक्टर ले निम्न मध्ये कुनै जांच गराउने छन्-

• मलद्वार बाट गरिने जांच : मलद्वार को अवस्था हेरेर वा कहिलेकाही मलद्वार को मुख भित्र औंला हालेर जाँच गर्न सक्छन् ।
• सिग्म्वाइडोस्कोपी तथा कोलोनोस्कोपी (Sigmoidoscopy and Colonoscopy) : तपाईंका डाक्टर ले एउटा क्यामेरा फिट गरिएको मसिनो पाइप तपाईंको मलद्वार बाट ठूलो आन्द्रा सम्म पुरयाई तपाईंको आन्द्रा भित्र केही समस्या छ कि भनेर हेर्ने छन् । यो प्रक्रिया औषधी र प्रशस्त पानी को प्रयोग गरी आन्द्रा पूरै सफा गरी दिसा रहित बनाएर गरिन्छ । यसै जांच का क्रम मा तपाईंको आन्द्रा को सानो तन्तु माइक्रोस्कोप मा हेरेर जांच गर्नका लागि निकाल्न सकिन्छ ।

उपचार :

डाक्टर ले शुरु मा तपाईलाई प्रशस्त मात्रा मा पानी तथा झोलिला खाने कुरा खान पठाउने छन् । फाइबर युक्त खानेकुरा खान का लागि सिकाउने छन् । यसो हुँदा पनि सञ्चो भएन भने कब्जियत को कारण का आधार मा डाक्टर ले उपचार निम्न तरिकाहरु अपनाउने छन्-

• मलद्वार बाट छिराएर तत्काल दिसा गराउने औषधी हाल्ने
• मलद्वार बाट पाइप छिराएर ठूलो आन्द्रा मा तरल पदार्थ पुर्याएर सफा गर्ने
• दिसा पातलो र खुकुलो बनाउन खाने औषधी दिने
• मलद्वार को मासु लाई खुकुलो बनाउने तरीका बिरामी लाई सिकाइन्छ जसले गर्दा दिसा बाहिर निस्किन सजिलो हुन्छ । यो तरीका लाई Biofeedback भनिन्छ ।
• कहिलेकाही जटिल र साधारण उपचारले ठीक नभएको अवस्थामा, साथसाथै बान्ता, पेट फुल्ने आदि भइरहेमा र आन्द्रा थुनिएको लक्षण देखिएमा अप्रेशन पनि गर्नुपर्ने हुन्छ ।

रोकथाम तथा स्व-उपचार :

• रेशादार खानेकुराहरु जस्तै फलफूल, तरकारी, गेडागुडी, दाल आदि खाने
• प्रशस्त पानी र तरल पदार्थ पिउने (कम्ती मा २ लिटर प्रतिदिन)
• नियमित व्यायाम गर्ने
• नियमित रुप मा दिसा गर्ने नियम बनाउने
  • दिनहुं एकै समय मा दिसा बस्ने बानी बसाल्ने
  • दिसा रोक्ने बानी नगर्ने दिसा लाग्ने बित्तिकै ट्वाइलेट जाने
  • दिसा बस्दा हतार नगर्ने शान्ति सँग अगाडी ढल्केर, समय लिएर दिसा गर्ने